Đạo làm con

Hiếu thảo - Ta đọc sách Thánh hiền, thấy sự hiếu với cha mẹ là mối luân thường rất lớn, làm đầu trăm nết hay của người. Mà nhất là ta hay lấy chuyện Nhị thập chữ hiếu làm phương châm cho đạo làm con.

Hiếu là biết kính trọng thương mến cha mẹ, biết vâng lời cha mẹ, biết phụng dưỡng cha mẹ.

Tục thường cha mẹ còn không nên đi xa, sợ không được thừa hoan ở dưới gối cha mẹ. Cho nên một vài người phải bổ đi làm quan xa, hoặc phải đi làm ăn xa xôi thì thường hay từ rằng ở nhà còn chút cha già hay mẹ già.

Cách phụng dưỡng - Nhà nào cha mẹ mạnh khoẻ giàu có thì thường ở riêng một mình. Người nào già yếu hoặc không có thì mới ở với con. Con có thì quả ngon vật lạ, cơm dưng nước tiến, nhà nghèo cũng biết lưng cơm ngon lành bát canh ngon để phụng dưỡng cha mẹ. Cũng nhiều người ăn riêng ở riêng, cứ tháng đưa tiền cung dưỡng. Hoặc ở xa xôi cách biệt đôi khi gửi đồng quà tấm bánh về dâng cha mẹ. Nhưng lắm kẻ cũng chỉ biết vợ con, không biết cha mẹ là đâu, cho nên có câu rằng: Lúc sống thì chẳng cho ăn, để đến khi chết làm văn tế ruồi.

Kiêng tên - Tục ta gọi tên cha mẹ là rất kính trọng, hễ đọc đến thì phải kiêng. Ví như tên Kèo phải đọc là Cừu, tên Cột thì đọc tránh là Kẹt... Nhiều người tên cha mẹ mình lại muốn cho người ta phải kiêng nữa, cho nên có chữ "nhập gia vấn huý" (vào đến nhà phải hỏi tên huý để mà kiêng). Lại nhiều người ai mừng hoặc phúng câu đối nhà mình, có chữ gì phạm đến tên thì giận mà xé câu đối đi, hoặc bắt người ta phải đổi. Cho nên người cẩn thận có mừng ai phúng ai bằng câu đối, thường phải hỏi trước chủ nhà để có chữ gì phạm huý thì đổi đi mới dám viết vào vải mà đem đến...

Nếu hiếu vẫn là nết đầu trong luân lý của người ta nếu cha mẹ là người rất thân mà cư xử đã chẳng ra gì, thì ra đến xã hội còn tử tế với ai được nữa.

Tuy vậy, hiếu với cha mẹ, chỉ cốt giữ được lòng kính mến là đủ, tưởng không cần phải giữ lễ tỉ mỉ nhỏ nhặt từng tí làm gì. Quí hồ phụng dưỡng đâu có đấy, đừng để cho cha mẹ phiền lòng. Mình mong cho cha mẹ vẻ vang thì lại càng phải giữ cách mà lập thân mình. Hoặc học được một cái gì, hoặc làm được một sự nghiệp gì, để có ích lợi cho xã hội tức là làm thoả lòng cha mẹ và đừng để tiếng xấu với xã hội, mới là làm cho cha mẹ được vẻ vang.

Còn cách kiêng tên, tuy là một lòng kính trọng, nhưng mà khí hẹp hòi. Tên là một tiếng để chỉ riêng người ấy đối với người khác, dẫu không kiêng cũng chẳng sao. Mà có quen theo thói tục, thì tên nhà mình, mình kiêng, hà tất phải ép người ta kiêng thay cho nhà mình.

Vả lại mỗi người một kiêng, mỗi chữ một đọc chạnh thành ra chữ này đọc ra chữ nọ, chữ khác đọc ra chữ kia, lâu dần có lẽ sai hết tiếng, cách nhôn ngữ không biết thế nào cho nhất định được.

Tôi thấy có người cữ kiêng quá, nghe ai nói chạm đến tên cha mẹ mình thì không bằng lòng. Hoặc nói chuyện với ai, một câu đọc chạnh đến hai ba tiếng làm cho người ta chẳng hiểu ý nghĩa gì.